Korte samenvatting: de basisprincipes

• Screen begeleiders vooraf: vraag een uittreksel uit het strafregister, check referenties en voer een persoonlijk gesprek.
• Maak afspraken duidelijk: stel een gedragscode op voor begeleiders en deelnemers, en bespreek die vooraf.
• Breng risico’s in kaart: bekijk waar er veiligheidsrisico’s zijn en hoe je die beperkt.
• Stappenplan voor incidenten: zorg dat begeleiders weten wat ze moeten doen bij grensoverschrijdend gedrag.
• API’s (Aanspreekpersoon Integriteit): wijs minstens één aanspreekpunt aan per kamp en geef hun contactgegevens door aan jongeren en ouders.

Wat zijn de risicofactoren voor grensoverschrijdend gedrag op sportkampen?

Een aantal risicofactoren zijn specifiek gelinkt aan kampen met overnachting. Andere risicofactoren gelden zowel voor kampen met als zonder overnachting (externaatkampen). We zetten deze even op een rijtje:

1. Gelegenheden
   Op kampen, zeker met overnachting, brengen begeleiders en jongeren veel tijd samen. Dat vergroot de kans op incidenten: begeleiders die te pas en te onpas op de slaapkamer komen, jongeren die stiekem ’s nachts op de slaapkamer afspreken, privacy inbreuken tijdens de douchemomenten, naaktfoto’s nemen op de slaapkamer, pestgedrag, dopen, …
   
   

2. Intense relaties tussen sportbegeleiders en jongeren
   Snelle vertrouwensbanden zijn positief, maar kunnen ook misbruikt worden.
   
   

3. Negatieve groepsdynamiek
   Een slechte sfeer kan leiden tot pesten of ander grensoverschrijdend gedrag.
   
   

4. Te weinig toezicht of structuur
   Onvoldoende begeleiding of slechte planning verhoogt risico’s. Ook een gebrek aan structuur kan risico's inhouden. Zo zorgt onvoldoende nachtrust voor meer risico's op blessures, maar ook conflicten.
   
   

5. Onvoldoende opgeleide of jonge begeleiders
   Pedagogische kennis en ervaring zijn cruciaal voor een veilig sportklimaat. Wat motiveert de trainers? Zijn ze gemotiveerd om kinderen meer te doen bewegen of willen ze alleen iets bijverdienen?
   
   

6. Alcohol- en drugsgebruik
   Volgerns de wet mogen minderjarigen vanaf 16 jaar alcohol drinken op een kamp. Duidelijke afspraken zijn nodig, zowel voor jongeren als begeleiders. Vaak gebeuren incidenten van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag op momenten waarop er alcohol of andere middelen worden gebruikt.
   
   

7. Gemengde leeftijdsgroepen op één kamp
   Verschil in ontwikkelingsniveau kan risico’s geven. Oudere kinderen kunnen jongere kinderen bijvoorbeeld aanzetten tot bepaald gedrag waar ze volgens hun ontwikkelingsniveau niet klaar voor zijn.
   
   

8. Diversiteit van deelnemers
   Houd rekening met verschillende achtergronden, leer- of gedragsstoornissen, sportniveau, socio-economische verschillen… Kinderen die door hun ouders ‘gedumpt’ worden op kamp, hoe ga je daarmee om als begeleider?

Basisstappen voor een veilig sportklimaat

 
Wat nemen we op in onze risicoanalyse voor de start van het sportkamp?

• Kamerverdeling: opsplitsing op basis van geslacht/gender en leeftijd. Leg verschillende groepen op verschillende gangen indien mogelijk
• Sanitaire voorzieningen: aparte toiletten voor jongens en meisjes en eventueel een genderneutraal toilet
• Kleedkamerbeleid (lees zeker onze wiki met adviezen voor jouw kleedkamerbeleid)
• Alcohol- en drugsbeleid
• Foto- en videobeleid
• GSM-gebruik en socialemediabeleid
• Aantal begeleiders: leg op voorhand vast hoeveel begeleiders per deelnemende kinderen nodig zijn om het kamp veilig en met voldoende toezicht te laten doorgaan. We adviseren voor elk kamp minimum 2 begeleiders
• Diversiteit binnen de groep: hou rekening met gedrag- en leerstoornissen, taal, origine, kleur, gender bij de indeling van de groepen
• Diversiteit binnen de begeleiders: zorg in de mate van het mogelijke voor een goede mix op vlak van leeftijd, ervaring, achtergrond, studies, ...
• Nachttoezicht: voorzie minstens 2 aanspreekpunten per nacht, bij gemengde kampen is dat idealiter een man en een vrouw

Moeten we een aparte gedragscode voorzien voor elk sportkamp? En voor wie?

Bij een kamp met overnachting raden we om een gedragscode te voorzien voor:

• Sportbegeleiders
• Externen zoals het kookteam en externe lesgevers
• Deelnemers
• Ouders

Voor externaatkampen volstaat een gedragscode voor begeleiders en deelnemers. Met ouders maak je vooral praktische afspraken: waar ophalen, vanaf hoe laat, aanwezigheid tijdens activiteiten, ...

Belangrijk: je licht de gedragscodes altijd even toe tijdens een infomoment. Stuur ze niet gewoon op zonder extra uitleg.

Bij sportkampen met overnachting: hoe organiseren we best de kamerindeling?

Je kan de kamerindeling best maken op basis van leeftijd en geslacht/gender. Maar hou je daar niet te rigide aan vast.

Hou altijd rekening met bepaalde wensen van deelnemers en probeer op zoek te gaan naar een praktisch haalbare oplossingen op maat.

Concreet: een kind met autisme wil graag een aparte kamer.

Op welk moment licht je de ouders in wanneer er een incident is van grensoverschrijdend gedrag? Is dit afhankelijk van de leeftijd van het kind?

Dat hangt af van de ernst van het incident.

Milde incidenten (gele vlaggen)

Op sportkampen met overnachting kan je ouders tijdens het ophaalmoment debriefen over milde incidenten (gele vlaggen). Op externaatkampen kan dat op het einde van de dag.

Ernstige indicenten (rode/zwarte vlaggen)

Bij ernstige incidenten met -16 jarigen (rode/zwarte vlaggen) raden we aan de ouders zo snel mogelijk op de hoogte te brengen.

Als een +16-jarige jongere expliciet vraagt om dat niet te doen, bevraag je de reden en bekijk je of je dat kan respecteren.

Welke informatie over een veilig sportklimaat bezorgen we best op voorhand aan de deelnemers en hun ouders?

• Contactgegevens van de aanspreekpersoon integriteit (API) van de kampplaats
• Gedragscodes en afspraken, zoals rond sociale media, GSM-gebruik, alcohol en drugs, …

Hoe ga ik met deelnemers in gesprek over grensoverschrijdend gedrag?

Je kan gebruikmaken van onze tools:

Spel Sport met Grenzen op Jongerenmaat

Dankzij dit laagdrempelig spel voor jongeren tussen 12 en 18 jaar kan je met je deelnemers een gesprek organiseren over wat volgens hen (seksueel) grensoverschrijdend gedrag is en wat niet.

Praatkaarten voor sporters: Safe Sport Allies toolbox

De praatkaarten bestaan uit drie spelvormen die je kan gebruiken om op een interactieve manier een gesprek te organiseren over grenzen van jongeren en bij wie ze terechtkunnen als er een situatie is van grensoverschrijdend gedrag.

Daarnaast kan je ook eigen gedragscodes of bepaalde afspraken tijdens een groepsgesprek met jongeren bespreken.

Goede praktijken in Vlaanderen

KAVVV&FEDES

KAVVV&FEDES organiseert zelf en in samenwerking met partners externe sportkampen en internaatskampen. Voor allen geldt dezelfde aanpak:

1. Ze hebben vanuit de organisatie een aanspreekpersoon integriteit (API) voor de sportkampen.
2. Ze werkten een Ethisch Charter uit.
3. In overeenkomst met begeleiders: psychologisch engagement opgenomen.
4. Specifieke gedragsregels rond roken, alcohol, pesten,…

De 2 hoofdactoren, monitoren/trainers/begeleiders en deelnemers, worden heel concreet aangesproken:

• De monitoren/trainers/begeleiders engageren zich psychologisch door het Ethisch Charter te onderschrijven en worden juridisch aanspreekbaar door de overeenkomst die ze ondertekenen.
• De deelnemers worden ook op hun verantwoordelijkheid gewezen én worden actief gewezen op hoe ze incidenten kunnen melden.

Tot nu werkt dit preventief: ze hebben nog niet moeten terugvallen op die documenten.

Sportievak

We hechten als federatie inderdaad heel wat belang aan het creëren van een veilig en integer sportklimaat op onze sportkampen. We willen als organisator garant staan voor kwaliteit (en daar behoort integriteit en veiligheid eveneens toe) en vooral streven naar hoge tevredenheid, zowel bij de begeleiders als de deelnemers - en hun ouders). We richten ons vooral op heel veel communicatie (gedragscodes, draaiboeken, locatiebriefings,....) en zorgen dat we zeer bereikbaar zijn om mogelijke signalen op te vangen.

Sportievak organiseert sportkampen voor kinderen en jongeren, sportdagen en teambuildings voor scholen, bedrijven, verenigingen en groepen.

Begeleiders

Vanaf het moment van het contract (aanstelling) tot bij de evaluatie van het kamp maken we begeleiders bewust van hun verantwoordelijkheden rond veiligheid en integriteit. We kunnen zelf het goede voorbeeld geven, maar uiteindelijk zijn de begeleiders ons uithangbord en moeten zij dit ter plaatse bewaken.

Screening en briefing

• • Als monitoren zich kandidaat stellen, vragen we om een blanco uittreksel uit het strafregister, model 2.
  • Bij nieuwe monitoren zorgen we altijd voor een screening (online-profielen) en volgt er een (online) gesprek met één van de monitorenwervers. De nieuwe medewerkers worden waar mogelijk eerst ingezet op onze sportdagen. Een van de monitorenwervers heeft dan altijd een coördinerende rol en kan de monitoren tijdens de activiteiten briefen, opvolgen en evalueren.

Informeren

• • • Contractueel (in alle mogelijk contracten als vrijwilliger, art. 17 of verenigingswerker) is er opgenomen dat ze zich moeten houden aan de gedragscodes en wordt er verwezen naar onze tuchtprocedure.
    • Er wordt in de contracten ook verwezen naar het veiligheidsdraaiboek en de locatiebriefing die hoort bij hun aanstelling. In dat veiligheidsdraaiboek zijn alle algemene veiligheidsmaatregelen én preventieve maatregelen opgenomen, samen met een uitgebreide risicoanalyse van de sporten uit ons aanbod en een actieplan bij ongevallen.

In de locatiebriefing zijn alle specifieke richtlijnen over een kampplaats opgesomd, samen met de richtlijnen over de organisatievorm (sportkamp zonder overnachting, sportkamp met overnachting,…).

Communiceren

We reiken heel wat informatie aan aan onze monitoring. Het is dus zeer belangrijk dat alles goed gecommuniceerd wordt:

Via  een account: iedere monitor beschikt over een account, met alle info (gedragscodes, veiligheidsdraaiboek,…) snel en overzichtelijk terug te vinden. Samen met het contract en info over de specifieke opdracht. Deze info kunnen ze voor en tijdens hun opdracht te allen tijde raadplegen.

Messenger: voor aanvang van het kamp wordt er een messenger-groepje aangemaakt met alle teamleden en de sportievak-account (wordt opgevolgd door alle monitorenwervers, tijdens kampen 24/24 permanentie). Ook hierin krijgen ze de oproep om alle documenten die in hun account staan door te nemen voor aanvang van het kamp.

Persoonlijk contact: nieuwe medewerkers krijgen voor het kamp een briefing door een van de monitorenwervers. Bij de opstart van ieder kamp is er meestal een personeelslid van de federatie aanwezig. Tijdens de briefing worden de voornaamste aandachtspunten nog even overlopen en wordt verwezen naar de documenten die op hun account staan. Op de kampen waar niemand aanwezig is bij de opstart wordt er op dezelfde dag, of ten laatste de dag nadien, langsgegaan om even terug te koppelen met het team.

Op externe kampen wordt er gewerkt met sportkampondersteuners. Dat zijn de iets meer ervaren monitoren die geen lesopdracht hebben, maar aangesteld worden om het kamp mee op te volgen en de monitoren te coachen en te briefen. Zij wonen meestal in de buurt van de kampplaats en springen op geregelde tijdstippen binnen en zijn een luisterend oor voor de lesgevers en deelnemers. Zij staan mee in voor het bewaken van de veiligheid en de integriteit tijdens het kampgebeuren.

Op interne sportkampen hebben we een zeer vertrouwelijke relatie met de uitbaters van de verblijfs- en sportaccommodatie en houden zij een oogje in het zeil.  

Bij de minste twijfel, vragen of meldingen naar veiligheid en integriteit moet je als federatie bereikbaar zijn en een open relatie en communicatie met je losse medewerkers nastreven.

Anticiperen en permanente opvolging

Problemen met veiligheid worden waar mogelijk vermeden.

Sportmateriaal dat terug komt van kampen wordt altijd door een medewerker van de federatie gecheckt. In het veiligheidsdraaiboek staat dat sportmateriaal bij de minste twijfel over de veiligheid niet meer mag gebruikt worden. De federatie wordt gecontacteerd zodat het vervangen of hersteld kan worden.

Tijdens de kampen komt het er eveneens op aan dat er een positief contact is met de monitorengroep, zodat je kan bijsturen waar nodig.

Na afloop vragen we altijd om evaluatie. Maar ook tussentijds (in de loop van het kamp) is er aandacht voor informele evaluatie, waarbij de monitor kort bevraagd wordt over ervaringen. Er wordt ook geluisterd naar eventuele opmerkingen over de mede-monitoren.

Het inbouwen van feedbackmomenten, het bewust maken van gedeelde verantwoordelijkheden en onmiddellijk en gepast reageren als er signalen worden opgevangen, zijn belangrijke aandachtspunten.-

Waar dat kan, wordt de kamerindeling en groepsindeling gemaakt door de federatie. Daarbij wordt rekening gehouden met geslacht en leeftijd. Begeleiders slapen nooit samen op de kamer met deelnemers. In de draaiboeken wordt er eveneens aandacht geschonken dat de monitoren de privacy van deelnemers moeten respecteren (bijvoorbeeld tijdens kamercontroles, douchemomenten, nachtdienst).

Deelnemers

Er werd een gedragscode opgemaakt voor deelnemers en ouders. Ook hierin is er aandacht voor veiligheid en integriteit.

Er is een meldpunt voor gewone klachten en een meldpunt inzake integriteit (hetzelfde geldt voor begeleiders).

Deelnemers (en hun ouders) vinden dat terug op onze website en in hun account.

Ook hier is opvolging en evaluatie zeer belangrijk. Als er op evaluatieformulieren (ter plaatse door deelnemers en online voor de ouders) een opmerking wordt gemaakt over veiligheid of integriteit, worden de ouders onmiddellijk gecontacteerd met de vraag naar extra toelichting.